عملیات الی بیت المقدس

در حالي كه اشغال خرمشهر به دست نيروهاي دشمن به عنوان آخرين و مهم‌ترين برگ برنده عراق براي وادار ساختن ايران به شركت در هرگونه مذاكرات صلح تلقي مي‌شد، آزادسازي اين شهر مي‌توانست سمبل تحميل اراده سياسي جمهوري اسلامي بر متجاوز و اثبات برتري نظامي‌اش باشد. بر همين اساس، با توجه به اين‌كه منطقه عمومي غرب كارون آخرين منطقه مهمي بود كه همچنان در اشغال عراق قرار داشت، از يك سو فرماندهان نظامي ايران براي انجام عمليات در اين منطقه اشتراك نظر داشتند؛ و از سوي ديگر عراق نيز كه طراحي عمليات آزادسازي خرمشهر را پس از عمليات فتح المبين قطعي و مسجل مي‌پنداشت، با در نظر گرفتن اهميت اين شهر و جايگاه آن در دفاع از بصره، به ضرورت حفظ اين منطقه معتقد بود. از اين رو، تنها عاملي كه مي‌توانست موفقيت را نصيب يكي از دو طرفين درگير نمايد، سرعت عمل در اقدامات بود. به همين دليل، بلافاصله پس از اتمام عمليات فتح المبين، در حالي كه قواي ارتش عراق در منطقه عمومي خرمشهر تقويت مي‌شدند، به تمامي يگان‌هاي تحت امر قرارگاه مركزي كربلا دستور داده شد تا ضمن بازسازي و تجديد قوا، به شناسايي و طراحي عمليات بپردازند

اهداف عمليات

- انهدام نيروي دشمن، حداقل بيش از دو لشكر؛

- آزادسازي حدود ٥٤٠٠كيلومتر مربع از خاك ايران؛ از جمله شهرهاي خرمشهر، هويزه و پادگان حميد؛

- خارج كردن شهرهاي اهواز، حميديه و سوسنگرد از برد توپخانه دشمن؛

- تأمين مرز بين‌المللي (حدفاصل پاسگاه طلائيه تا شلمچه)؛

- آزادسازي جاده اهواز - خرمشهر و خارج شدن جاده اهواز ـ آبادان از برد توپخانه دشمن.

منطقه عمومي عمليات بيت المقدس در ميان چهار مانع طبيعي محصور است، كه از شمال به رودخانه كرخه كور، از جنوب به رودخانه اروند، از شرق به رودخانه كارون و از غرب به هور الهويزه منتهي مي‌شود.

منطقه عملياتي به جز جاده نسبتاً مرتفع اهواز - خرمشهر، فاقد هرگونه عارضه مهم براي پدافند است. لذا، زمين منطقه - به دليل مسطح بودن - براي مانور زرهي مناسب، و براي حركت نيروهاي پياده - به دليل در ديد و تير قرار داشتن - نامناسب بود. نقاط حساس و استراتژيك منطقه شامل بندر و شهر خرمشهر، پادگان حميد، جفير، جاده آسفالت اهواز - خرمشهر، شهر هويزه و رودخانه‌هاي كارون، كرخه نور و اروند مي‌باشد.

تا قبل از آغاز عمليات بيت‌المقدس، استعداد نيروهاي دشمن به ترتيب زير بود:

- لشكر ٦ زرهي؛ از جنوب رودخانه كرخه تا هويزه؛

- لشكر ٥ مكانيزه؛ از غرب اهواز تا روستاي سيد عبود؛

- لشكر ١١ پياده از سيدعبود تا خرمشهر. تيپ‌هاي ٢٢، ٤٨ و ٤٤ مامور حفاظت از خرمشهر بودند؛

- لشكر ٣ زرهي در شمال خرمشهر.

با شروع عمليات نيز يگان‌هاي ديگري از ارتش عراق به منطقه اعزام شدند كه در مجموع تمامي يگان‌هايي كه در منطقه درگيري حضور يافتند، عبارت بودند از:

- لشكر ٥ مكانيزه، شامل: تيپ‌هاي ٢٦ و ٥٥ زرهي و تيپ‌هاي ١٥ و ٢٠ مكانيزه؛

- لشكر ٦ زرهي، شامل: تيپ‌هاي ١٦ و ٣٠ زرهي و تيپ ٢٥ مكانيزه؛

- لشكر ٣ زرهي، شامل: تيپ‌هاي ٦، ١٢ و ٥٣ زرهي و تيپ ٨ مكانيزه؛

- لشكر ٩ زرهي، شامل: تيپ‌هاي ٣٥ و ٤٣ زرهي و تيپ ١٤ مكانيزه؛

- لشكر ١٠ زرهي، شامل: تيپ‌هاي ١٧ زرهي و ٢٤ مكانيزه؛

- لشكر١١ پياده، شامل: سه تيپ سازماني ٤٤، ٤٨ و ٤٩ پياده و سه تيپ تحت امر ٤٥، ١١٣ و ٢٢ پياده؛

- لشكر ١٢ زرهي، شامل: تيپ‌هاي ٤٦ مكانيزه و ٣٧ زرهي؛

- لشكر ٧ پياده، شامل: تيپ‌هاي ١٩ و ٣٩ پياده؛

- تيپ مستقل ١٠ زرهي؛

- تيپ‌هاي مستقل ١٠٩، ٤١٩، ٤١٦، ٩٠، ٤١٧، ٦٠١، ٦٠٢، ٦٠٥، ٦٠٦، ٤٠٩، ٢٣٨ و ٥٠١ پياده؛

- تيپ‌هاي ٣١، ٣٢ و ٣٣ نيروي مخصوص؛

- تيپ‌هاي ٩، ١٠ و ٢٠ گارد مرزي؛

- ٣٠ گروهان كماندو؛

- ١٠ قاطع جيش الشعبي (هر قاطع ٤٥٠ تن)؛

- گردان تانك مستقل سيف سعد؛

- گردان‌هاي شناسايي حطين، صلاح الدين، حنين.

توپخانه دشمن نيز از ٥٣٠ قبضه توپ در انواع مختلف تشكيل شده بود كه به طور تقريبي عبارت بود از ٣٠ گردان.

قرارگاه مركزي كربلا، با فرماندهي مشترك سپاه و ارتش، هدايت عمليات را با سه قرارگاه اصلي (قدس، فتح و نصر) و يك قرارگاه پشتيبان بر عهده داشت. سازمان رزم هر يك از اين قرارگاه‌ها به ترتيب زير بود:

الف - قرارگاه قدس

قدس ١: نيروهاي سپاه: تيپ ٣١ عاشورا با هفت گردان پياده؛

نيروهاي ارتش: تيپ ١ لشكر ١٦ زرهي با دو گردان تانك و دو گردان مكانيزه.

قدس ٢: نيروهاي سپاه: تيپ ٢١ امام رضا(ع) با هشت گردان پياده؛

نيروهاي ارتش: تيپ ٢ لشكر ١٦ زرهي با دو گردان تانك و دو گردان مكانيزه.

قدس ٣: نيروهاي سپاه: تيپ ٣٧ نور با هشت گردان پياده؛

نيروهاي ارتش: تيپ ٣ لشكر ١٦ زرهي با دو گردان تانك و يك گردان مكانيزه.

قدس ٤: نيروهاي سپاه: تيپ ٤١ ثارالله با هفت گردان پياده؛

نيروهاي ارتش: تيپ ٥٨ ذوالفقار با چهار گردان پياده و يك گردان (-) تانك.

قدس ٥: نيروهاي سپاه: تيپ ٤٣ بيت المقدس با هشت گردان پياده؛

نيروهاي ارتش: گروهان يكم گردان با ٢٥٤ تانك.

در مجموع شش گردان توپخانه نيز تحت امر قرارگاه قدس بود.

ب - قرارگاه فتح

فتح ١: نيروهاي سپاه: تيپ ١٤ امام حسين(ع) با هفت گردان پياده؛

نيروهاي ارتش: تيپ ١ لشكر ٩٢ زرهي.

فتح ٢:تيپ ٢ لشكر ٩٢ زرهي ارتش به عنوان نيروي احتياط قرارگاه فتح.

فتح ٣: نيروهاي سپاه: تيپ ٨ نجف اشرف با هفت گردان پياده؛

نيروهاي ارتش: تيپ ٣ لشكر ٩٢ زرهي.

فتح ٤: نيروهاي سپاه: تيپ ٢٥ كربلا با هفت گردان پياده؛

نيروهاي ارتش: تيپ ٥٥ هوابرد،  تيپ ٣٧ زرهي و گردان ١٥١ پياده.

در مجموع هشت گردان توپخانه تحت امر قرارگاه فتح بود.

ج - قرارگاه نصر

نصر ١: نيروهاي سپاه: تيپ ٧ ولي‌عصر(عج)؛

نيروهاي ارتش: تيپ ١ لشكر ٢١ حمزه(ع).

نصر ٢: نيروهاي سپاه: تيپ ٢٧ محمد رسول‌الله(ص)؛

نيروهاي ارتش: تيپ ٢ لشكر ٢١ حمزه(ع).

نصر ٣: نيروهاي سپاه: تيپ ٤٦ فجر؛

نيروهاي ارتش: تيپ ٣ لشكر ٢١ حمزه(ع).

نصر ٤: تيپ ٤ زرهي لشكر ٢١ حمزه(ع) ارتش به عنوان نيروي احتياط قرارگاه نصر.

نصر ٥: نيروهاي سپاه: تيپ ٢٢ بدر (خرمشهر)؛

نيروهاي ارتش: تيپ ٢٣ نوهد.

در مجموع شش گردان توپخانه تحت امر قرارگاه نصر بود.

همچنين، گروه رزمي حرّ، شامل: يك گردان ژاندارمري و گردان ٨٠٣ پياده (-) و تعدادي از نيروهاي سپاه پاسداران.

د - قرارگاه فجر (به عنوان احتياط)

نيروهاي سپاه: تيپ ٣٣ المهدي (عج)، تيپ ١٧ علي‌ابن ابيطالب (ع) و تيپ امام سجاد (ع).

نيروهاي ارتش: تيپ ٣ لشكر ٧٧.

ضمناً تيپ ٣٠ زرهي سپاه پاسداران به عنوان احتياط كلي تحت امر قرارگاه مركزي كربلا قرار داشت.

به طور كلي، آمار نيروهاي عمل كننده بر حسب گردان از اين قرار بود:

نيروي زميني ارتش، شامل: ٢٤ گردان زرهي و مكانيزه و ١٤ تا ١٥ گردان پياده.

نيروهاي سپاه پاسداران، شامل: ٨٥ تا ٩٥ گردان پياده.

در طراحي عمليات، تهاجم از طريق عبور از رودخانه كارون و پيش‌روي به سوي مرز بين‌المللي و سپس آزادسازي شهر خرمشهر مورد نظر بود و چنين استدلال مي‌شد كه حمله به جناح دشمن، كه عمدتاً به سمت شمال آرايش گرفته بود، عامل موفقيت عمليات است.

همچنين، شكستن خطوط اوليه دشمن و عبور از رودخانه و گرفتن سرپل در غرب كارون تا جادة آسفالت اهواز - خرمشهر به عنوان اهداف مرحله اول و ادامه پيش‌روي به سمت مرز و تأمين خرمشهر به عنوان اهداف مرحله دوم تعيين شدند.

بر همين اساس، محورهاي عملياتي هر يك از قرارگاه‌ها به ترتيب زير انتخاب شد:

١ - محور شمالي؛ قرارگاه قدس (با عبور از رودخانه كرخه).

٢- محور مياني؛ قرارگاه فتح (با عبور از رودخانه كارون و پيش‌روي به سمت جاده اهواز - خرمشهر).

٣- محور جنوبي؛ قرارگاه نصر (با عبور از كارون و پيش‌روي به سمت خرمشهر).